Geçtiğimiz günlerde Çernobil tartışmaları üzerinden gündeme gelen Sovyet teknolojisi birçok az bilinen parlak başarıya sahip. Bunlardan bir tanesi de hiç kuşkusuz bilgisayar teknolojileri ile ilgili. Uzay çalışmalarından tutun da tarım uygulamalarına kadar farklı alanlarda Sovyetler Birliği otomasyon sistemlerine ihtiyaç duyuyordu ve bu ihtiyaç aslında bilgisayar teknolojisinin de başlangıcı anlamına geliyordu.
Sovyet bilgisayarcılığının tarihi batı dünyasında bilgisayar araştırmalarının başlamasından önceye dayanıyor. Kısmi diferansiyel denklemleri çözebilen ilk bilgisayar Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nde (SSCB) 1936 yılında üretilmiştir. Söz konusu makinenin amacı su akışını tam otomatik biçimde kontrol etmekti. Sovyetlerin bilgisayara alanındaki ilkleri oluşturan başarısı sadece bununla da sınırlı değil: Günümüzdeki anlamıyla tamamen programlanabilir ilk bilgisayar da yine 1950 yılında SSCB'de üretilmiştir. Bu bilgisayarın batıdaki “Ufak Elektronik Hesaplama Manikası”dır ve daha çok kısa ismiyle, yani MESM olarak bilinir.
İlerleyen dönemlerde ise SSCB'nin aya düzenlenecek uzay programları için tam otomatik bilgisayar yazılımları hazırladığını biliyoruz. Sovyet programcılığının hem reel sosyalizmdeki hem de dünyadaki diğer ilerlemelere paralel olarak gelişme kaydettiğini söyleyebiliriz. Örneğin 1984 yılında SSCB'de 300.000 adet aktif programcı bulunmaktadır. Yine dünyaca bilinen ve 90lı yıllarda Türkiye’de de çok yaygın kullanılan Tetris oyunu bilgisayar mühendisi Aleksey Pajitnov tarafından Moskova Bilimler Akademisi'nde geliştirilir.
Öte yandan Sovyet bilgisayarcılığından bahsederken iki özelliğe çok dikkat edilmesi gerekmektedir.
(1) Sovyet dünyası ile batı dünyası arasında soğuk savaş döneminde ciddi bir kopukluk oluşmuştur.
(2) Sovyet dünyasının teknolojiye yaklaşımı Marksizm'in teknolojiye yaklaşımını temel alır ki bu yaklaşım bizim şu an içinde yaşadığımız kapitalist teknoloji anlayışından alabildiğine uzaktır.
Bu nedenlerden ötürü teknolojinin ilerleyişi kapitalist ülkelerden çok farklı yönler izlemiştir. Örneğin Batı dünyası 1980'lere doğru kişisel tüketim amacını temel alarak kişisel bilgisayarları olabildiğince yaygınlaştırmıştır. Hatta bugün artık her evde bir kişisel bilgisayar değil, her çantada, hatta her elde bir kişisel bilgisayardan söz ediyoruz. Öte yandan SSCB kişisel tüketimi ön plana almadığı için bilgisayarları hep belirli projelerde, belirlenmiş amaçlara ulaşmak için kullanmıştır.
Antikomünizm Sovyet bilgisayarcılığı ile kapitalizm arasında en azından teknoloji geliştirmede gösterilebilecek bütünlüğe de engel olmuştur. Bu nedenle çeşitli farklılıklar oluşmuştur. Örneğin kapitalist programlama BASIC ve C gibi yazılım dilleri üzerinden gerçekleştirirken, Sovyet dünyasında bunların bir eşiti olan ALGOL dili yaygınlaşmıştır. Sovyetlerde üretilen bilgisayar donanımları da kapitalist şirketlerin bilgisayarlarına göre oldukça farklı özelliklere sahiptir. Örneğin Batı dünyası sıfır ve bir şeklinde ikili (dijital) sistem kullanan bilgisayarlar üzerine araştırma yaparken SSCB'de üçlü sistem üzerine araştırmalar sürmektedir.
Sovyetlerin dağılmasından sonra Sovyet tipi bilgisayar üretimi ve kodlaması tamamen kaybolur. Sovyetlerde gerçekleştirilen bilimsel araştırmaların ancak bir kısmı çevrilir ve çok az kısmı da bilgisayar bilimcilerinin araştırma radarında kalır. Sırf bu yüzden belki de Sovyetlerde çok önceden bulunmuş olan bazı teoriler yeniden keşfedilmek zorunda kalır. Belki de bazıları da halen yeniden keşfedilmeyi ya da su yüzüne çıkarılmayı bekliyor.
Konu daha da geniş olarak ele alınırsa sadece tarihsel bilgileri değil, günümüz kapitalist dünyasında içinde bulunduğumuz ideolojik bir krizi de içermektedir. Sözkonusu krizi özetlersek: Klasik 19.yy kapitalizmi insanı ekonomik bir varlıktan ibaret görmekteydi. Dolayısıyla o dönemde buharlı makinelerin insanın yerini alacağı öngörülmeye başlanmıştı. Günümüzde ise “yapay zekâ” ve benzeri teknolojilerle bu öngörünün gerçekleşmesi ufukta bir olanak olarak belirginleşmiş gibi tartışılıyor.
Ancak günlük hayatımıza farklı ideolojiler etki etse de tüm bu teknolojiler kapitalizmin içinde ortaya çıkıyor. Kapitalizmin birçok öncü devletinde “Endüstri 4.0” olarak kodlanan otomasyonun emek gücünün yerini alarak büyük bir işsiz ordusu yaratma tehlikesi tartışılıyor. Sovyetlerin yaklaşımında ise bilgisayar teknolojisi toplumun küçük bir kesimi için çok daha büyük sömürü yolları yaratmak anlamına kesinlikle gelmiyordu. Tam tersine komünist ilerleyişin bir parçasıydı.
Kaynaklar
[1] ВОДЯНЫЕ ВЫЧИСЛИТЕЛЬНЫЕ МАШИНЫ (Su Hesaplama Makineleri), https://www.nkj.ru/archive/articles/7033/
[2] L. R. Graham, Science in Russia and the Soviet Union - A Short History, https://books.google.at/books?id=m_wPpj64GqMC&pg=PA256&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
[3] Wikipedi, Ternary Computer, https://en.wikipedia.org/wiki/Ternary_computer
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder