Yaklaşık 30 yıl kadar önce sinir hücresi oluşumunun anne karnında olup bittiği ve erişkinlikte yeni sinir hücresi oluşmadığı düşünülüyordu. Ama artık biliyoruz ki sinir hücreleri çoğalabiliyor ve yeni sinir hücreleri oluşumu, yani nörogenez erişkilik boyunca da devam ediyor.
Yeni sinir oluşumunun keşfi beynin sınırlı rejeneratif kapasitesi olduğu yanılmsamasına da son vermişti. Yaşamın hemen her aşamasında dinamik bir değişim gösteren beyin için aksi de düşünülemezdi ama uzun yıllar boyunca daha çok sabit olduğu, pek değişmediği düşünülürdü.
Yeni sinir hücresi oluşumunun gerçekleştiği beyin bölgelerinin başında hipokampus geliyor. Bellek işlevlerinden sorumlu olan bu beyin bölgesinde erişkinlik boyunca yeni nöron oluşumu devam ediyor. Yeni nöron oluşumunun yanı sıra sinir hücreleri üzerindeki dikensi çıkıntıların (dentritler) bellek kadar öğrenmede de önemli olduğu biliniyor. Alzheimer gibi hastalıklarda ise hipokampus işlevleri etkileniyor ve bireyler bellek ve öğrenme sorunları yaşamaya başlıyor. Bu nedenle Alzheimer gibi hastalıklarda erişkinlik boyunca hipokampusta neler olup bittiğini anlamak önem taşıyor.
Bellek ve öğrenme yaşamboyu devam eden bir beyin işlevi. Bu nedenle bir tek erken çocuklukta ya da ergenlikte değil ileri yaş dönemlerinde de hipokampus bölgesinde sinir hücrelerinin değişiminin devam etmesi gerekiyor. Ancak sürüp giden yeni nöron oluşumuna dair bilgi çok kısıtlıydı. İşte geçtiğimiz günlerde yayımlanan bir araştırma ileri yaş dönemlerinde bile yeni sinir hücresi ve dikensi çıkıntı oluşumunun sürdüğünü gösterdi.
Araştırma kapsamında beyin işlevleri açsından sağlıklı ve Alzheimer hastalığı olan kişilerin beyin dokuları ölümlerinden sonra incelenmiş. Her iki grupta da yeni sinir hücresi oluşumuna dair neredeyse 90’lı yaşlara kadar süren bulgulara rastlanmış. Hatta bir kısmında yeni sinir hücrelerinin olgunlaşmaya devam etmekte olduğu gözlenmiş. Alzheimer Hastalığı olan bireylerde ise hem yeni sinir hücresi oluşumunun hem de yeni oluşan hücrelerin olgunlaşmasının daha yavaş ve az sayıda olduğu görülmüş.
Şimdi dikkatler Alzheimer Hastalığı’nda yeni sinir hücresi oluşumunu yavaşlatan ve bozan faktörlere çervilmiş durumda. Eğer yeni sinir hücresindeki yavaşlama Alzheimer gibi hastalıklara yol açıyorsa erken yaşlardan itibaren bu yavaşlamayı öngörmek ve belki de engellemek mümkün olabilir. Keza 2050 yılında ileri yaş grubunda en önemli sağlık sorununun Alzheimer gibi beyin işlevlerinde ciddi bozulmalar yapan hastalıklar olacağı düşünülmekte. Türkiye gibi yaşlı nüfusu giderek artan ülkeler için bu öngörü gelecekte önemli bir toplum sağlığı sorununun belirmekte olduğuna işaret ediyor.
İlgili makale: Moreno-Jimenez ve ark. (2019) Adult hippocampal neurogenesis is abundant in neurologically healthy subjects and drops sharply in patients with Alzheimer’s disease. Nature Medicine 25: 554–560.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder